Từ đầu năm đến nay, các nhà máy đóng tàu Hải Phòng liên tục hạ thủy những tàu lớn. Cùng với đó, các dự án đóng tàu cũng khá đa dạng, nhiều tiềm năng. Theo đánh giá của các doanh nghiệp đóng tàu, thị trường đóng tàu đã thực sự khởi sắc và phục hồi. Tuy nhiên, để phát huy thế mạnh này, ngoài sự nỗ lực của các doanh nghiệp, cần có sự quan tâm của các cấp, các ngành, nhất là trong việc tháo gỡ khó khăn về vốn, nguồn nhân lực để phục hồi ngành đóng tàu hiệu quả.
Được thịnh vượng bởi nhiều tàu lớn
Vào giữa tháng 5 năm 2024, Công ty đóng tàu Phà Rừng đã hạ thủy an toàn tàu chở dầu hóa chất 13.000 tấn mang tên BS Hải Phòng, mã hiệu thiết kế YN-01, đóng cho đối tác Hàn Quốc. Đây là tàu đầu tiên trong loạt 8 tàu chở dầu hóa chất có mã hiệu thiết kế từ YN-01 đến YN08 chính thức hạ thủy. Cùng thời điểm đó, Công ty đóng tàu Phà Rừng đã tổ chức đấu thầu tàu YN-02 và ký hợp đồng đóng mới tàu có mã hiệu thiết kế YN-08. Lãnh đạo Công ty đóng tàu Phà Rừng cho biết, loạt 8 tàu 13.000 tấn này là đợt mở rộng của dự án đóng mới ban đầu 5 tàu cộng thêm 3 tàu nữa, khi Phà Rừng chứng minh được điều kiện, trình độ và năng lực của mình với đối tác Hàn Quốc.
Cũng trong tháng 5, Công ty đóng tàu Bạch Đằng đã hạ thủy thành công tàu 17.500 tấn, mã hiệu thiết kế SS-12 mang tên tàu Trường An mới đóng cho chủ tàu là Công ty TNHH Thương mại Vận tải Minh Thắng. Đáng chú ý, chiều ngày 10/5/2024, lần đầu tiên trong lịch sử đóng tàu Việt Nam, tàu 65.000 tấn mang tên Trường Minh Dream 01 đã được Công ty TNHH Đóng tàu Nam Triệu hạ thủy thành công, đánh dấu bước tiến vượt bậc của doanh nghiệp đóng tàu Việt Nam. Đó cũng là ngày đặt KY tàu 65.000 tấn thứ 2 cho đối tác là Công ty Cổ phần Công nghiệp tàu thủy Đông Bắc…
Theo Công ty Cổ phần Đóng tàu Sông Cấm, thời gian gần đây, đơn hàng tăng nhanh. Sản phẩm chính của Sông Cấm là tàu kéo đẩy công suất lớn. Mỗi năm, công ty đóng mới khoảng 30 tàu.
Không chỉ vậy, các doanh nghiệp đóng tàu còn đang nắm giữ hàng loạt đơn hàng đóng tàu mới, cho thấy bước phát triển mới của ngành đóng tàu Việt Nam nói chung và ngành đóng tàu Hải Phòng nói riêng.
Theo đánh giá của Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam (SBIC), các doanh nghiệp đóng tàu Hải Phòng có nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng có trình độ cao phục vụ cho ngành đóng tàu, có thể đóng được những con tàu hiện đại trên thế giới. Do đó, nhiều doanh nghiệp đóng tàu sau khi tái cơ cấu có cơ hội phát triển như: Phà Rừng, Thái Bình Dương, Sông Cấm, Nam Triều… Các doanh nghiệp này có thể đóng được những con tàu lớn, chất lượng cao, phục vụ trong nước và xuất khẩu, tạo dựng được thương hiệu riêng.
Vẫn còn nhiều khó khăn và vấn đề
Tuy nhiên, ngành đóng tàu Hải Phòng vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Ông Lê Doãn Tam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần đóng tàu Thái Bình Dương cho biết, ngành đóng tàu và vận tải biển đang ấm lên, tạo việc làm ổn định cho nhiều lao động, góp phần phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội. Hiện nay, công ty đóng mới và sửa chữa tàu có trọng tải lên đến 56.000 DWT; đảm bảo việc làm cho hơn 600 lao động với mức thu nhập 15 triệu đồng/người/tháng, đóng góp hàng chục tỷ đồng vào ngân sách.
Theo ông Lê Doãn Tam, nhu cầu đóng tàu mới phục vụ vận tải biển trên thế giới hiện đang ở mức cao. Nhiều tàu chở dầu, hóa chất, tàu chở hàng khô cũ từ 5.000-30.000 DWT, được đóng từ lâu đã buộc phải cắt, phá dỡ vì không đáp ứng tiêu chuẩn của Công ước Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO). Việc tháo dỡ nhiều tàu đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt tàu lớn trên thị trường. Hiện nay, các nước đóng tàu lớn nhất thế giới như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc đã có đơn hàng đầy đủ đến hết năm 2028 do một số nhà máy không có công nhân phải dừng sản xuất và một số nhà máy đã chuyển sang sản xuất điện gió.
Trong khi đó, Việt Nam là quốc gia có đường bờ biển dài, gần các tuyến hàng hải quốc tế, hệ thống sông ngòi dày đặc, nhiều lợi thế cho đóng tàu, vận tải, khai thác tài nguyên biển trong nước và quốc tế. Hải Phòng là một trong những cái nôi lớn của ngành đóng tàu. Hiện các nhà máy đóng tàu trên địa bàn đều có khối lượng công việc đến năm 2025-2026-2028. Đại diện Công ty đóng tàu Sông Cấm cũng cho biết, nếu đủ năng lực làm thêm, đối tác Damen vẫn sẵn sàng cung cấp đơn hàng và đề xuất công ty mở rộng sản xuất, phấn đấu đến năm 2028 đạt năng lực đóng ít nhất 60 tàu/năm. Với việc đóng loạt 8 tàu chở dầu, hóa chất mang ký hiệu YN, Công ty đóng tàu Phà Rừng ổn định việc làm đến năm 2027. Việc hoàn thiện tàu Trường Minh Dream 01 và đóng mới tàu 02 cũng tạo việc làm cho người lao động Nhà máy đóng tàu Nam Triệu đến hết năm 2026…
Tuy nhiên, để đạt được quy mô này, ngoài việc chuẩn bị đầu tư máy móc, thiết bị, cơ sở vật chất, còn cần phải có nguồn nhân lực đủ để đảm đương công việc. Theo ông Lê Doãn Tam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty đóng tàu Thái Bình Dương, nguồn nhân lực là một trong những điểm yếu nhất của ngành đóng tàu hiện nay. Cụ thể, thiếu hụt rất nhiều kỹ sư thân tàu, kỹ sư cơ khí có trình độ; lao động có trình độ thấp khó tuyển dụng. Nghề đóng tàu với bản chất gian khổ, độc hại, thu nhập thấp nên chưa đủ sức hấp dẫn đối với sinh viên, người mới ra trường.
Trường Đại học Hàng hải Việt Nam, “cái nôi” đào tạo ngành đóng tàu trong mười năm qua, đang gặp khó khăn trong việc tuyển sinh các ngành truyền thống, thế mạnh đã làm nên tên tuổi của trường trong quá khứ. Mặc dù các công ty đóng tàu hàng năm đều đến trường “đặt hàng” và cấp học bổng để khuyến khích sinh viên, cùng nhu cầu tuyển dụng hàng trăm kỹ sư mỗi năm, nhưng rất ít người vẫn theo học tại đây.
Theo đại diện Trường Đại học Hàng hải Việt Nam, tuyển sinh ngành đóng tàu đã dễ dàng hơn trong 1-2 năm trở lại đây, nhưng số lượng sinh viên nộp hồ sơ và điểm chuẩn trúng tuyển vẫn chưa được cải thiện nhiều. Nếu như năm 2008, tuyển sinh của Khoa Đóng tàu là 395 sinh viên thì đến năm 2019, tổng số sinh viên theo học tại khoa này chỉ còn 13 sinh viên (giảm 97%). Số lượng sinh viên tốt nghiệp mỗi năm cũng liên tục giảm, nếu như năm 2010 tổng số sinh viên tốt nghiệp là 339 sinh viên thì đến năm 2021 giảm xuống còn 38 sinh viên (giảm 87%). Theo lãnh đạo nhà trường, thời gian gần đây, số lượng đào tạo có tăng nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Trong khi đó, nhu cầu về kỹ sư đóng tàu những năm gần đây tại các doanh nghiệp trong và ngoài nước liên tục tăng, trung bình khoảng 100 kỹ sư/năm.
Do đó, doanh nghiệp đóng tàu mong muốn Nhà nước và thành phố có cơ chế, chính sách hỗ trợ hợp lý để đào tạo, bổ sung nguồn nhân lực cho ngành đóng tàu.
Ngoài ra, theo các doanh nghiệp đóng tàu, đóng tàu là ngành công nghiệp nặng đòi hỏi công nghệ cao, phải mất 10-15 năm để xây dựng một nhà máy đóng tàu hoàn hảo. Thiết bị của nhà máy đóng tàu cũng rất đặc thù, để phục vụ sản xuất, cần phải có nhiều cần cẩu có sức nâng lớn, nhiều xe chuyên dụng lớn, cùng với hệ thống cần trục cổng, cầu trục, và nhiều loại thiết bị cơ khí, v.v.
Ưu điểm là hầu hết các doanh nghiệp đóng tàu đều đã hoạt động nhiều năm và có năng lực đóng mới, sửa chữa tàu lớn. Tuy nhiên, vốn cho doanh nghiệp là bài toán khó. Theo ông Lê Doãn Tam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty đóng tàu Thái Bình Dương, lãi suất ngân hàng 7-14% là áp lực rất lớn. Trong khi đó, các nước khác trên thế giới chỉ có 2-3%/năm. Ngân hàng cũng yêu cầu thế chấp nên việc tiếp cận vốn vay của doanh nghiệp không dễ dàng. Cùng với đó, vật tư, thiết bị đóng tàu chủ yếu là nhập khẩu nên chi phí khá cao…
Do đó, các doanh nghiệp đóng tàu kiến nghị các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành khẩn trương rà soát, đánh giá lại vai trò, vị thế của ngành đóng tàu, tìm ra phương pháp, giải pháp phù hợp để khắc phục, xử lý các vấn đề phát sinh từ thực tiễn. Nhiều năm qua, từ một ngành có nhiều đóng góp cho nền kinh tế đất nước, ngành đóng tàu dường như bị bỏ quên, thiếu sự quan tâm cần thiết để phát triển đúng tiềm năng của mình. Mặc dù biên lợi nhuận của ngành đóng tàu không cao nhưng tác động lan tỏa của nó đến nền kinh tế là rất lớn, thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành. Do đó, Nhà nước và thành phố cần sớm định hướng xây dựng chiến lược đào tạo cơ bản, chuyên nghiệp, dài hạn để giúp ngành đóng tàu từng bước giải quyết vấn đề thu hút nguồn nhân lực, mở rộng và phát triển sản xuất, theo kịp công nghệ thế giới./.
Bài viết và ảnh: Hồng Thanh
